Σε μια χώρα που κόπτεται για τον Τουρισμό της αλλά καταχώνει νύχτα αρχαίους βωμούς και
μάλιστα στην πιο τουριστική της περιοχή, το γειτονικό μας Θησείο – ευτυχώς διάβασα σήμερα
ότι με σχετική προσφυγή των δωδεκαθειστών μπλοκαρίστηκε η κατάχωση τουλάχιστον μέχρι τον
Αύγουστο – και στην οποία χώρα χρειάστηκαν 10 χρόνια για να κυρώσει την Ευρωπαϊκή Σύμβαση
του Τοπίου, χρειάζονται περισσότερες ημερίδες σαν και αυτή! Συγχαρητήρια για την πρωτοβουλία
σας και ευχαριστούμε ως Θεματική Ομάδα Τουρισμού των Οικολόγων Πράσινων (ΘΟΤ-ΟΠ) για την
πρόσκληση να κάνουμε την παρέμβαση αυτή.
Οι έγκριτοι ομιλητές και ομιλήτριες έχουν ήδη ορίσει και ερμηνεύσει την έννοια του Τοπίου και
της πολιτισμικής του διάστασης. Ο σκοπός της σύντομης παρέμβασής μας είναι να επισημάνουμε
ότι η διαφύλαξη και ανάδειξη της πολιτισμικής διάστασης του τοπίου είναι απαραίτητη συνθήκη
αλλά και αποτέλεσμα ενός βιώσιμου οικονομικού μοντέλου που περιλαμβάνει και τον γνήσιο
Οικοτουρισμό και τον Πολιτιστικό Τουρισμό, μαζί και με άλλους αειφορικούς τομείς όπως η
Βιολογική Γεωργία.
Η αδιάσπαστη ενότητα του Τοπίου μας υπενθυμίζει την ενότητα της Γνώσης αλλά και της Πολιτικής.
Κοινή παρανόηση στην Ελλάδα αλλά και το εξωτερικό αποτελεί το ότι ο Οικολογικός Τουρισμός
(με τα διάφορα άλλα επίθετά του – αειφορικός, βιώσιμος, υπεύθυνος, δίκαιος κλπ) αφορά μόνο
στις φυσικές περιοχές και την προστασία του φυσικού τοπίου. Αυτό είναι τόσο ανακριβές, όσο και
η κακεντρεχής άποψη ότι οι Οικολόγοι νοιάζονται μόνο για τα δέντρα και τα ζώα, και όχι για τους
ανθρώπους και τα προβλήματά τους. Και να θέλαμε να αγνοήσουμε τον Άνθρωπο και την παρουσία
και παρέμβαση του στο Τοπίο, την πολιτιστική και την λιγότερο πολιτιστική, δεν θα μπορούσαμε
σήμερα, ακόμα και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές του πλανήτη, οι οποίες με την πρόοδο της
τεχνολογίας και τον μεταφορών έχουν έρθει πολύ εγγύτερα. Ακόμα και οι διαδρομές προς την
κορυφή του Έβερεστ είναι γεμάτες από τα σκουπίδια των ορειβατών-τουριστών.
Πίσω στην Ελλάδα όμως, όπου διανύουμε περίοδο μεγάλων ανατροπών. Την περίοδο του Φάστ
Τράκ, των συγκροτημάτων Γκόλφ και Παραθεριστικής Κατοικίας, της εκποίησης των «Τουριστικών
Ακινήτων», των μεγάλων πρότζεκτ όπως του Ελληνικού, το οποίο προς το παρόν και ευτυχώς
φαίνεται να βαλτώνει. Με το πρόσχημα – όχημα της Μνημονίου ανατρέπονται σημαντικές
κατακτήσεις, εργασιακές αλλά και πολιτιστικές-πολιτισμικές, που καθορίζουν σε τελική ανάλυση
την ποιότητα ζωής. Το ορατό αποτέλεσμα των νεοσοσιαλφιλελεύθερων αυτών πολιτικών, είναι
αφενός η υποχρηματοδότηση κοινωφελών δράσεων και υποδομών (από νοσοκομεία μέχρι
θέατρα) η υποστελέχωση στα μουσεία και τους αρχαιολογικούς χώρους και υπηρεσίες, η περικοπή
κοινωνικά δίκαιων προγραμμάτων όπως ο κοινωνικός τουρισμός, η υποβάθμιση των τουριστικών
επαγγελματικών σχολών, η αδιαφορία για την συνεχιζόμενη εισφοροδιαφυγή και φοροδιαφυγή
στον τουριστικό τομέα, και αφετέρου η εκποίηση και ιδιωτικοποίηση του δημόσιου πλούτου και
δημόσιας γης. Σε αυτήν την ολομέτωπη επίθεση χρειάζεται μια συμμαχία μεταξύ των ανθρώπων
του πολιτισμού και του οικολογικού τουρισμού, ώστε από τη μία να διαφυλαχθεί και ει δυνατόν
να ανέβει το πολιτιστικό επίπεδο του τουρισμού, και από την άλλη να ανέβει η χρηματοδοτική,
ανταποδοτική προσφορά του Τουρισμού στον Πολιτισμό και τις τοπικές κοινωνίες.
Παραδείγματος χάριν: ένα φεστιβάλ χορού όπως της Καλαμάτας, ένα
πολυπολιτισμικό ‘αντιρατσιστικό’ φεστιβάλ στην Αθήνα, ή ένα πολύ μικρότερο όπως του
παραδοσιακού αλωνίσματος στο Βαλτεσινίκο Αρκαδίας, ή τα περίφημα πανηγύρια της Ικαρίας,
εκδηλώσεις διοργανωμένες από την τοπική κοινωνία μπορούν να προσελκύουν ποιοτικό εγχώριο
και διεθνή τουρισμό και με τα έσοδα να συντηρούν σχετικές πολιτισμικές υποδομές και θέσεις
εργασίας αλλά και ζωντανή την παράδοση. Με λιγότερη ανάγκη για κρατικές επιδοτήσεις και
υποδείξεις.
Ένα δεύτερο παράδειγμα: μεγάλα τουριστικά σχέδια ή βιομηχανικά σχέδια που βλάπτουν τον
τουρισμό και το πολιτιστικό τοπίο, μπορούν ίσως να ματαιωθούν, ή να καθυστερήσουν μέχρι να
απηυδήσουν οι επενδυτές, αν σχεδιάζονται μέσα σε αρχαιολογικά-αγροτικά πολιτιστικά τοπία
όπως το Κάβο Σίδερο της Κρήτης, ή σε αγροτοδασικά όπως ο Έξαρχος Λοκρίδος. Χρειάζεται βέβαια
και η μαζική ενεργοποίηση της τοπικής κοινωνίας, όπως διδάσκει η Κερατέα.
Ένα τρίτο θέμα, ακανθώδες και συχνά οικολογικό δίλημμα, είναι και αυτό της ανάπτυξης
ανεμογεννητριών σε φυσικά και πολιτισμικά τοπία. Η βλάβη στις τουριστικές προοπτικές μιας
περιοχής είναι μέσα στους λόγους που επικαλούνται οι τοπικές κοινωνίες που αντιδρούν. Από την
άλλη υπάρχουν κοινότητες σαν της Ανάβρας Μαγνησίας ένα χωριό Σαρακατσάνων, που συνδύασαν
χωροταξικά και επιτυχώς την βιώσιμη ανάπτυξη με τις ανεμογεννήτριες και τον οικολογικό
τουρισμό. Και είναι σίγουρα δίκαιο ο κάθε τουριστικός προορισμός να μπορεί να είναι ενεργειακά
αυτάρκης μέσω ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, αντί πχ για τις ενεργειακές ανάγκες ενός θερέτρου
να την πληρώνουν με καρκίνο οι κάτοικοι της Πτολεμαίδας και της Μεγαλόπολης.
Ο ήπιος, πολιτιστικός, οικολογικός και κοινωνικά δίκαιος τουρισμός που αναπτύσσεται εντός
σχεδίου, εντός οικισμών, τείνει να καλύπτει πραγματικές τοπικές ανάγκες και δεν απαιτεί
πολλές υποδομές. Συμβάλει στo αυθεντικό, παραδοσιακό και λαϊκό τουριστικό τοπίο αντί του
εμπορευματοποιημένου και βιομηχανοποιημένου, στην ευθεία χρηματοδότηση της προστασίας
του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος και στην ειλικρινή επαφή και αλληλοκατανόηση
μεταξύ των λαών μέσω της «πατροπαράδοτης» Φιλοξενίας αλλά και της συνύπαρξης σε ένα – από
παλιά – αλλά και πρόσφατα ξανά – πολύ-πολιτισμικό τοπίο.
Αντίθετα ο λεγόμενος «Μαζικός» Τουρισμός (ο οποίος παρότι ονομάζεται μαζικός δεν παύει τελικά
να αφορά ακόμα την μεσαία τάξη δυτικών αν και αναμένονται οσονούπω και εκατομμύρια Κινέζων
και Ινδών και ο οποίος αποτελεί σχετικά πρόσφατο φαινόμενο από το 1970 με την δημιουργία
των κατάλληλων αεροσκαφών) απαιτεί πολλές υποδομές (δρόμους, μεγάλα ξενοδοχεία,
ενέργεια, επικοινωνίες, αποχέτευση, σύστημα αποκομιδής απορριμμάτων, αεροδρόμια, λιμάνια)
πολλές φορές σε πολύ μικρά μέρη, όπως ένα νησί, οι οποίες διαταράσσουν και κατατεμαχίζουν
το πολιτιστικό τοπίο και εκτοπίζουν τους παραδοσιακούς κατοίκους και ασχολίες που είχαν
διαμορφώσει το τοπίο ανά τους αιώνες. Ενώ η επαφή του μαζικού τουρίστα με τα πολιτισμικό
τοπίο παραδοσιακά περιορίζεται σε μία βραχεία, πακεταρισμένη και μηχανική διάβαση από αρχαία
ερείπια και μετά, για να κρατηθεί χαμηλά το κόστος του πακέτου, να οδηγηθεί σε εισαγόμενα
σουβενίρ παραπλεύρως. Η επιτυχία ενός προορισμού συνήθως οδηγεί σε αλόγιστη ανάπτυξη και
σταδιακά σε κορεσμό, οπότε η τουριστική βιομηχανία πάει πιο δίπλα, στο επόμενο προορισμό-
θύμα. Κάπου στη διαδικασία αυτή καταστρέφεται πλήρως το τοπίο και η αυθεντικότητα και
αντικαθίσταται από μία εμπορευματοποιημένη κακοφωνία. Ταυτόχρονα αλλοτριώνεται και η
τουριστική εικόνα (ελληνιστί το «ίματζ» ή «μπράντ») της χώρας η οποία οδηγεί ως φαύλος κύκλος
στην δημιουργία νέων υποδομών που ανταποκρίνονται πιστότερα στην εμπορευματοποιημένη και
τεχνητή εικόνα που αναμένουν οι τουρίστες. Μάλιστα υπάρχει και το φαινόμενο σε αρκετές χώρες
της κατασκευής «εξωτικής»-αρχιτεκτονικής και αισθητικής τουριστικών χωριών / συγκροτημάτων
που απομιμούνται άλλες περιοχές του πλανήτη. Μήπως και τα συγκροτήματα γκολφ δεν
είναι εξωτικά για τις άνυδρες περιοχές μας; Ενώ τα all-inclusive συγκροτήματα επιχειρούν να
αποθαρρύνουν πλήρως τον τουρίστα από την εξερεύνηση του φυσικού και πολιτιστικού τοπίου και
να τον εγκλωβίσουν σε ένα τεχνητό, αποστειρωμένο τοπίο. Σαν να μην έφταναν όλα αυτά έρχεται
τώρα και η κρουαζιέρα, ένα ακόμα χειρότερο είδος θαλάσσιου all-inclusive.
Με την σχεδιαζόμενη μαζική εκποίηση μεγάλων δημόσιων εκτάσεων για τη δημιουργία
παραθεριστικών συγκροτημάτων και Γκολφ, αναμένονται άμεσα 2 σχετικά νομοσχέδια, φαντάζεται
κανείς ότι το πολιτιστικό και πολιτισμικό τοπίο τίθεται σε νέο μεγάλο κίνδυνο σε όλη τη χώρα, και
ειδικά στις περιοχές που είχαν διατηρήσει μέχρι σήμερα «χαρακτήρα», γιατί αυτές είναι και οι πιο
ελκυστικές τουριστικά και κτηματομεσιτικά.
Η Κυβέρνηση, όμηρος της δυσμενούς συγκυρίας ή και επωφελούμενη από αυτήν, προσεγγίζει τον
Τουρισμό τον Πολιτισμό και το Περιβάλλον με οικοπεδοφαγικές προθέσεις, διαμετρικά αντίθετα
με τις προεκλογικές δεσμεύσεις της για απόσυρση του γκολφογόνου και περιβαλλοντοκτόνου
Χωροταξικού του Σουφλιά, στο οποίο είχε εναντιωθεί ακόμα και ο ΣΕΒ και το Ξενοδοχειακό
Επιμελητήριο. Χρειάζεται συνεπώς εγρήγορση από τους πολίτες και, να το τονίσουμε ξανά, μια
πλατειά συμμαχία πολιτισμού & τουρισμού για να παλέψουμε ειρηνικά και αποτελεσματικά τα
φαραωνικά πρότζεκτ που μας ετοιμάζουν και ταυτόχρονα να αναζητήσουμε εναλλακτικές λύσεις,
οι οποίες περιλαμβάνουν και την Αποανάπτυξη σε τουριστικά κορεσμένες περιοχές, με βάση την
θετική αλλά και την αρνητική εμπειρία άλλων τουριστικών χωρών.
Για να πάψει «να πληγώνει» η Ελλάδα τον ποιητή-ταξιδιώτη!
Αντώνης Πετρόπουλος
(Παρέμβαση στην Ημερίδα «Η Πολιτισμική Διάσταση Του Τοπίου»
των Θεματικών Ομάδων Πολιτισμού & Οικολογίας Ανθρωπογενούς Περιβάλλοντος
των Οικολόγων Πράσινων, 3 Μάιου 2011 – Τεχνόπολις, Αθήνα. )